Su ve Elektrik Tesisatı Planlaması

Karavanın tüm planlamalarını abim ile birlikte yaptık. Ve işin en zor kısmı bu planlamalarıydı ve hiç bir şey bilmeden yola çıktık. Her şeyi yavaş yavaş düşünüp, zamana yayarak yaptık. Planlama aşamasını bile, gelişmelere göre sürekli güncelleyerek tamamladık. Abimin kaleminden, su ve elektrik planlamaları ile ilgili işlemleri aşağıda okuyabilirsiniz:

---

SU TESİSATI:

Hiç karavan imalatı yapmamış, hatta geçmişte bu yönde düşüncesi bile olmayan kişiler olarak müthiş bir kararla karavan imal etmeye karar verdik. Acaba nereden başlanmalı derken, youtube’dan videolar izleyip, karavanın tasarımı ile ilgili kararlar almaya çalıştık. Önce şunu mu yapalım yoksa önce bunu yapalım derken “başlamak bitirmenin yarısıdır” dedik ve temiz su tesisatı ile işlere başladık.

Temiz su deposu olarak, bir adet 200 lt, iki adet de teker üstüne sabitlemek üzere 40'ar lt temiz su deposu aldık. Ve su depolarını önce internetten almaya karar versek de; bizzat gidip üreticisinden almanın en doğru karar olduğuna kadar verdik. Üreticiye gidildiğinde, teker üstü depoları ilk defa orada görmüş ve araç içinde denemesini yapmıştık. Haliyle ilk etapta temiz su için 200 lt olan planımızı, üreticiye gittikten sonra 280 lt olarak güncellemiş olduk.

Pis su deposu için de; aracın altına monte edilecek şekilde, iki farklı depo planladık. Birincisi stepne alanına konulacak olan 110 lt'lik depoydu. İkincisi ise; aracın sol tarafında; yakıt deposu ile dış sac arasında kalan boşluğa sığacak şekilde, özel tasarımla yaptırttığımız 60 lt'lik pis su deposu idi. 110 lt'lik pis su deposuna, mutfak lavabo gideri, banyo lavabo gideri ve duş gideri bağlanacak şekilde planlama yaptık. 60 lt'lik depoya da; maceratörlü tuvaletin gideri bağlanacak şekilde düşündük.

Lakin düşünmek, düşündüklerimizi youtube videoları ile pekiştirme yönteminin pek de işe yaramadığını; daha karavan imalatının ilk günlerinde öğrenmiş olduk. Depo/boru/hortum bağlantıları su sızdırdıkça, hemen hemen tüm tesisatı söküp dolgu malzemesi ya da sızdırmazlık elemanı ile sızdırmazlığı gidermeye çalıştık ama ilk zamanlarda bir türlü işi beceremedik. Web sitesinden, tesisatçı arkadaşlardan, bir çok bilgi alıp işlemleri tekrar tekrar yaptık. Pandeminin de hayatımıza girmesi ile, aradan haftalar geçtikten sonra; nihayetinde tüm sızdırmazlıkları giderip su tesisatı işini bitirebildik.

Su tesisatını bitirdiğimiz vakit, tecrübe ettiğimiz ilk konu şu oldu: Poliüretan depoların iç satıhları düz olmayabilir, haliyle bağlantı aparatlarını monte etmek için delik açmadan önce, iç satıhın olabildiğince düz olduğunu elle kontrol etmenizde fayda var. Elle düz olduğunu tespit ettikten sonra, uygun boyutta delik açıp, bağlantı aparatı dikey düzlemde dik duracak şekilde, hem iç hem de dış satıh arasında kalan tüm bölgenin eşit genişlikte olmasına dikkat etmeniz gerekiyor. Eğer bağlantı aparatı sıkıştırıldığında, poliüretan yüzeyde kalınlık farkı varsa, sızdırmazlık kavramı tam oluşmayacaktır. Biz iç sathının hep düz olduğunu düşünerek başlamıştık, Bu sebeple, poliüretan malzemenin et kalınlığının, delik açılan bölge çevresinde farklılık göstereceğini düşünemedik. Tüm su sızdırma sorunları, bu tecrübesizliğimizden kaynaklı olarak oluştu. Ama günün sonunda, hem sorunu bulduk, hem de iç ve dış sathını kolayca düzeltme yöntemi geliştirdik.

ELEKTRİK TESİSATI:

İlk kararımız, su tesisatı ile ilgili kaba işlemleri bitirmekti. Ama su tesisatı işlerini yaparken bir yandan da sonraki süreç ne olmalı diye fikir jimnastiği yaptık ve elektrik tesisatı ile devam etmeye karar verdik. Elektronik ortamda (viber, whatsapp, e-posta) fikir istişarelerine başladık.

1. Güneş Paneli, Akü Şarj Cihazı ve Akü Seçimi:

İnternette kısa bir araştırma yapınca güneş paneli türlerinin “monokristal, polikristal vb.”, akü şarj cihazı türlerinin “PWM ve MPPT”, akü türlerinin ise “jel, karbon jel, kurşun-asitli, AGM vb.” olduklarını gördük.

Çeşitli yazıları, makaleleri okuduktan sonra (verimlilik, bulutlu hava durumu, şarj süresi vb.) güneş paneli olarak monokristal, akü şarj cihazı olarak MPPT ve akü olarak da karbon jel akü kullanmaya karar verdik.

Ayrıca, güneş paneli, akü ve akü şarj cihazı birleşimi üzerinden elde edeceğimiz DC 12 voltu AC 220 volta dönüştürmek için kullanacağımız dönüştürücünün (inverterin) tam sinüs dalga sinüs benzetimli kare/üçgen sinüs dalga gibi türlerinin olduğunu da öğrendik.

Elektrik altyapısının temelini kafamızda oturtunca, karavan içinde kullanacağımız tüm elektriksel cihaz ve aparatları belirlemeye ve aşağıda ekran görüntüsü görünen Excel tabloya not almaya başladık. Tabii elektrik altyapısını oluştururken, diğer aklımıza gelen ihtiyaçlarımızı da aynı tabloya kaydettik. Tablo yüzlerce kez değişti muhtemelen. Aslında ilk hali ile son hali arasındaki farkı göstermek isterdik ama tablonun ilk halini saklamak aklımıza gelmedi.

Elektrik altyapısını belirlerken, sigorta panosunu tablo üzerinde oturtmaya çalışsak da, ilerleyen süreçlerde, hem cihazlar değişti, hem de sigorta panosunun planı değişti. Örneğin 220V buzdolabı kompresörü kullanmak istemiştik. Ve katalog verisi 60W olarak görünüyordu. Lakin sıcak havalarda, buzdolabının güç harcamasının 120-130W ortalamada olduğunu görünce, 220V kompresörü, buzdolabının hacmi ile uyumlu 12V kompresör ile değiştirerek, buzdolabının ortalama güç harcamasını 30W seviyelerine düşürdük. Ya da karavanın iç kısmındaki alan yetersizliğinden sebep, düşündüğümüz gibi cihaz bazlı kablo çekemeyince, sigortaları evlerdeki gibi bölge bazlı olarak değiştirdik.

2. Ne Kadar Güce İhtiyacımız Var?:

Aslında hesabı en zor olan kısım bu husustu:

• Karavan içinde hangi cihazlar olacak (buzdolabı, şofben/kombi, gaz detektörleri, aydınlatma, havalandırma fanları, mini su ısıtıcı (kettle), ortam ısıtıcı (webasto) vs. vs.),
• Bu cihazlar kaçar amper çekecek,
• Birim zamanda (örneğin 24 saatlik döngüde) ne kadar süreyle çalışacak,
• Hangileri AC 220 V, hangileri DC 12 V olacak,
• Verimlilik/kayıp gibi kavramlar dikkate alındığında hesaba ne kadar ilave pay eklenecek.

Bu kavramları anlatan onlarca makale okuyup, video seyredip, listeler hazırlayıp, hesaplamalar yapınca; 70 amper MPPT, 200 ah akü ve toplam 720 watt (4 ad. X 180W) güneş paneline ile anlık değeri 2800 ah, sürekli 1500 ah DC 12V/AC 220V dönüştürücüye ihtiyacımız olduğuna karar verdik. Fakat solar panel boyutları ve tavan tasarımı sebebiyle, 4 adet 145-150W monokristal solar panelleri alabileceğimizi gördük. Günlük elektrik harcamalarımızın yüksek akımlı olanlarını gün içinde ve güneş ışınlarının en verimli olduğu zamanda yapmaya karar verdik. Cihaz içinde kullanılacak elektrikli cihazları da yine solar paneller belirlendikten sonra son şeklini vererek netleştirmiş olduk.

Aslında güç harcaması ile ilgili olarak yaptığımız ilk Excel tabloyu, kaybolmasın diye kaydetmiş olmamıza rağmen, bu yazıyı web sitesine aktarırken, dosyanın ilk halini bulamadık. EGEVan içinde kullanılan mevcut cihazları baz alarak, dosyayı yeniden oluşturduk. Dosyanın ilk hali ile, şu anki mevcut hali arasında cihaz farklılıkları olduğu gibi, güç farklılıkları da vardı. Ama hesaplarımız aşağı yukarı benzerdi. İlk zamanlarda da, tüm cihazlar gün içinde düzenli olarak çalışacağını düşündüğümüzde 500 watt seviyesinde bir güce ulaşmıştık. Şu anki ölçümlerimiz de; mevcutta da 450-460 watt seviyelerinde. Tabii tabloda görünen tüm cihazlar düzenli kullanılmayacağı gibi, bazıları da planlanandan fazla kullanılabilir. Ama tüm fazladan olacak kullanımlar, gün ışığında yapılırsa sorun olmayacaktır. Güneş battıktan ve MPPT gece moduna geçtikten sonra, kendi yaptığınız hesaplara uyacak şekilde kuralcı davranırsanız, sorun yaşamazsınız...

Diğer taraftan; gündüz ve gece kullanımlarının farklı olacağını, yazın ve kışın gece gündüz zaman dilimlerinin farklılıklar göstereceğini düşünmenizde ve tüm hesapları, kışın güneşin en az olduğu zamana göre yapmanızda yarar var. Olur ya kış aylarında da karavanınızı kullanmak isterseniz, yaptığınız elektrik hesaplamalarınız, o günkü zorlu kış şartlarında bile size yeterli gelecektir.

3. Elektrik Devresi/Şeması Çizimi:

En küçük bir elektriksel veya elektroniksel işlemi yapsak bile devre yapısını en azından aklımızda kurguladığımız gibi biraz daha karmaşık işleri müsvedde de bir kâğıda çizmemiz gerekir.

Karavan içinde kullanılacak cihaz / malzemelerin çokluğunu dikkate aldığımızda, aynı binalarda olduğu gibi iki boyutlu olarak elektrik devresi çizimi yapmaya çalıştık, ancak o küçücük ortamda iki boyutlu çizim yapmanın mümkün olamayacağını karar verip, üç boyutlu çizim yapmaya karar verdik.

Lakin üç boyutlu çizim yapmak hiç de kolay bir iş olmadığından, karavanı altı yanal yüzeye ayırıp çizimleri öyle yaptık. Her ne kadar AutoCad üzerinde gerçek üç boyutlu çizim denemelerimiz olduysa da neticeye ulaştıramadık.

4. Uygulama:

İzlediğimiz bir çok videoda, yaşadığımız ve/veya kullandığımız binalarda yapılan uygulama olan, elektrik borusu döşemesi yapılmadan, elektrik kablolarının (3x1,5mm2 veya 2x1,5 mm2 TTR benzeri yalıtımlı kablo kullanarak) çekildiğini gördük.

Biz ileride ilave kablo çekilmesine ihtiyaç olabilir düşüncesi ile binalarda olduğu gibi önce boru döşemeye, kabloları ise bu boruların içinden çekmeye karar verdik ve uygulamaya geçtik.

Aynen “evdeki hesap çarşıya uymaz” deyimimizde olduğu gibi günlerce-haftalarca hazırlığını yaptığımız, çizdiğimiz elektrik şemasının %100 uygulanabilir olmadığını yaşayarak öğrendik.

• Boruları çektiğimiz araba şasisinde yer aralık/boşluklar içinden döşediğimiz boruların içinden çokça kablo geçmemesi,
• Araba şasisinde boru geçirebilecek çokça aralık/boşluğun bulunmaması,
• Yukarıda bahsettiğim olumsuzluklar olmasa bile planladığımız her sigortadan her anahtar/priz/bağlantı noktasına kablo çekilmesi durumunda araç içinin örümcek ağı halini alması (paralelinde tavan ve yanal yüzeylerde ısı yalıtımı amacıyla yaptığımız taş yünü kaplama işinin zorlaşması) ve ilave onlarca (hatta yüzerce metre ilave kablo döşenmesi),

Sebepleriyle yanal yüzey, aydınlatma ihtiyacı, 12V/220V durumlarını dikkate alarak (hidrofor hattı gibi tekil hat olma zorunluluğu gibi olmazsa olmaz durumları hariç olmak üzere) aynı yüzeyde hattı paralellemeye karar verdik ve planımızı uyguladık. Ayrıca sigorta amper değerlerini bu yeni duruma göre revize ettik.

Diğer taraftan, ilk başlarda güneş paneli, akü ve MPPT ile sigortaları aynı ortamda olmasının uygun olacağını düşünsek de; yukarıda bahsedildiği üzere kablo tasarrufu, araç tavan yapısının çokça elektrik borusu çekmeye uygun olmayışı, tüm ekipmanların fiziki olarak aynı ortama sığmaması sebepleriyle sigortaları ilk düşündüğümüz yerin tam simetriğindeki karşı yanal yüzeyde olmasına karar verdik ve planlarımızı bu yönde yeniledik.

Uygulama döneminde; işin en başında ve boru döşeme/kablo çekme esnasında her ihtiyacı dikkate aldığımızı düşünsek de bunda çok da başarılı olmadığımızı anladık. Örneğin; araç dışına kamera koymayı sonradan düşündüğümüzden bunların kablolarını gizleme konusunda sıkıntılar yaşadık.

Ayrıca; aslında işin başında DC 12 V hatlarında kalın kablo kullanılmasını tavsiye eden makaleler okusak da “arabanın orijinalinde bile kalın kablo yok” 2-2,5 mm2 yeter düşüncesiyle kalın kablo kullanmadık. Buzdolabı, webasto gibi cihazları bağlayınca, kalın kablo kullanmanın gereğini net bir şekilde anladık. Piyasa tipi 2,5 mm2 bakır kablo kullanılması durumunda buzdolabı devreye girdiğinde, 12-13 volt olan sistem voltajı buzdolabı tarafında 9 volt civarlarına kadar düşüp buzdolabının devreye girememesine sebep oluyor. Sonuçta; bu kabloları yumuşak 4mm2 AVG kablo ile değiştirdik. Kablo üzerine düşen gerilimi olabildiğince azalttık.

Elektrik işlemlerinde tavan aydınlatması ile arka dış aydınlatmanın hem yatak başından hem de karavan girişine yakın kısımdan açılıp kapatılmasına (vaviyen anahtar kullanılmasına) karar vermiştik. İki vaviyen arasına hat çekme işi bizi oldukça zorlasa da bu düşüncemizi hayata geçirdik ve kullanım kolaylığını yaşar olduk.

5. Cihazların Seçimi ve Alımı:

Kullanacağımız cihazların bir kısmını piyasadan; yüksek maliyetli olan ve garanti durumunu pek önemsemeyeceğimiz cihazları da AliExpress’ten aldık.

AliExpress’ten aldığımız ilk MPPT’nin aslında MPPT olmadığını, bahar aylarında gün ortasında aküyü sadece 2 amper ile şarj etmesinden anladık ve yine AliExpress’ten gerçek MPPT aldık. Yeni MPPT’nin aynı ortamda 30 amperle aküyü şarj ettiğini gördük.

Yine aynı şekilde DC 12V/AC 220V dönüştürücünün tam sinüs dalgası olmadığını, ah değerinin gerçek olmadığını, zaman içinde gözlemleyerek daha verimli ve tam sinüs dalgası veren ikinci dönüştürücüyü AliExpress’ten satın alarak kullanmaya başladık. İlkini de yedek cihaz olarak karavan içine monteli şekilde elde tutuyoruz. Çünkü bir çok videoda, invertör sorunu yaşayanları gördük. Yedek bir dönüştürücü, uzun vadede çok faydalı olacaktır. Yine aynı şekilde, ilk MPPT'yi de araç içinde kutuda tutuyoruz. Ne olur ne olmaz diye...

Şofben ve mutfak ocağını, kurulumu ve LPG ile ilgili bir sorun yaşamamak adına Türkiye piyasasından aldık. Buzdolabı olarak, elimizdeki 250 lt'lik eski bir buzdolabını dönüştürerek kullanmayı tercih ettik. LPG alarm cihazlarını, yine Türkiye piyasasından, bizzat üretici firma ile irtibata geçerek aldık. Çünkü LPG konusu çok önemli... Hidraforu da yine yerli piyasadan almayı tercih ettik.